تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۳۹۸
مدت مطالعه: حدود ۱۵ دقیقه
در شرایط ویژه که مدرسه‌ها تعطیل می‌شوند باید درس و مشق هم تعطیل شود؟ اگر تعطیلات طولانی شد چه؟ زمان از دست‌رفته‌ی سال تحصیلی چه‌طور جبران می‌شود؟ به تعویق افتادن امتحان‌ها کارساز است؟ یا باید راهی برای دور زدن تعطیلی به نفع درس و مشق و یادگیری پیدا کرد؟ چه راهی؟! اولین جواب به این سؤال احتمالاً استفاده از بسترهای آنلاین و امکاناتی است که اینترنت در اختیارمان می‌گذارد. سؤال بعدی می‌تواند این باشد که این ارتباط مؤثر است؟ جایگزین خوبی برای کلاس‌های حضوری است؟ بچه‌ها را آن‌طور که باید برای آزمون‌های پایان سال آماده می‌کند؟ و یادگیری که هدف اصلی تدریس و تحصیل است، محقق می‌شود؟
برای طرح این مسائل و بررسی موضوع از زوایای مختلف از اعضای باشگاه دانش‌آموختگان مدرسه‌ی افروز دعوت کردیم با شرکت در جلسه‌ی هم‌اندیشی «کلاس درس از راه دور» تجربه‌هایشان را درباره‌ی نحوه‌ی تولید محتوا برای تدریس آنلاین، ابزارهای برقراری ارتباط با دانش‌آموزان، آزمون‌گیری و نکاتی که حین تدریس از این طریق به کار می‌گیرند، با یکدیگر به اشتراک بگذارند. هدف این هم‌اندیشی پیدا کردن راه‌حل برای وضعیت موجود یا راه‌کارهای مواجهه‌ی سریع با چالش‌های موجود نبود، هدف این بود که بیان چالش‌ها و نظرها و راه‌کارها و تجربه‌هایی که هر یک از معلمان در ماه‌های گذشته داشته‌اند، نقطه‌ی شروعی باشد برای نگاه کردن به موضوع از زوایای مختلف و در نظر گرفتن محدودیت‌ها و نیازهای گروه‌های مختلف. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، گزارشی است مختصر از اطلاعات و تجربه‌هایی که در این جلسه طرح و به بحث گذاشته شد.
هرچند این جلسه با بالا گرفتن بحران کرونا و تعطیلی مدارس به دلیل بیماری ناشی از نوع جدید این ویروس تشکیل شد، اما راه‌کارها و پیشنهادهای ارائه شده در این جلسه -و به تبع آن این متن- به تعطیلی مدارس به دلیل بیماری ناشی از ویروس کرونا محدود نمی‌شود و سعی شده است «آموزش از راه دور» به عنوان یک شیوه‌ی جایگزین آموزشی در موقعیت‌ها و شرایط مختلف بررسی شود.
سرویس‌های آموزش آنلاین
منظور از سرویس‌های آموزش آنلاین، وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهایی است که به معلم امکان می‌دهد فضایی شبیه به کلاس درس اما در دنیای آنلاین ایجاد کند؛ فضایی که با استفاده از آن می‌تواند محتوای آموزشی را در اختیار دانش‌آموزان بگذارد، با آن‌ها در ارتباط مستمر (اما اغلب غیرهمزمان) باشد، سؤال‌هایشان را ببیند، به آن‌ها جواب دهد، امکان گفت‌وگوی غیرهمزمان درباره‌ی یک موضوع را فراهم کند، و آزمون بگیرد.
«کلاس‌گرام»، «آنلاین‌آموزان» یا «مودل» از جمله سرویس‌هایی هستند که چنین امکانی را برای معلم‌ها فراهم می‌کند. معلم در این فضاها کلاس درس را ایجاد و بعد از شاگردان دعوت می‌کند در کلاس مجازی عضو شوند. محتوایی که باید بچه‌ها یاد بگیرند (مثل ویدیو از تدریس معلم در خانه‌اش، فایل‌های پی‌دی‌اف از کتاب‌های درسی که معلم با استفاده از نرم‌افزارهایی روی آن‌ها یادداشت نوشته، فایل صوتی از صدای معلم که بخشی از کتاب را می‌خواند یا توضیح می‌دهد و …) در این فضا قرار می‌گیرد. این کلاس‌های آنلاین این قابلیت را دارند که دانش‌آموزان در انجمن‌هایی (فوروم) با هم گفت‌وگو کنند، فایل‌های درسی را دانلود و تکالیف‌شان را آپلود کنند. هر دانش‌آموز می‌تواند در هر زمان که تمایل داشت به کلاس درس آنلاین سر بزند و فعالیت‌های مورد نظرش را انجام دهد. به عبارتی، نیاز نیست که دانش‌آموزان و معلم، همه در یک زمان واحد به نرم‌افزار وصل شوند و کاری را انجام دهند. معلم در کلاس آنلاین فرصت دارد پیام‌های بچه‌ها را بخواند، به سؤال‌هایشان جواب دهد (می‌تواند برایشان بنویسد یا صدایش را ضبط کند و فایل صوتی بفرستد)، به تکالیف‌شان بازخورد بدهد و فعالیت‌های آن‌ها را دنبال کند، اما امکان تعامل همزمان در این شکل از کلاس‌ها فراهم نیست.
ارتباط گروهی همزمان
یکی از کارکردهای کلاس‌های حضوری این است که معلم مقابل شاگردان می‌ایستد، درس می‌دهد و با آن‌ها تعامل دوسویه دارد. این امکان در اغلب سرویس‌های آموزش آنلاین که پیش‌تر به آن‌ها اشاره کردیم وجود ندارد و معلم برای ارتباط رو در رو و همزمان با شاگردانش باید از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای دیگری استفاده کند؛ ابزارهایی که به شاگردان امکان می‌دهد در یک زمان واحد در جلسه‌ی تصویری حاضر شوند، معلم را ببینند، صدای او را بشنوند و پیام او را بگیرند. این نیاز را می‌توان با سرویس‌هایی مانند «گوگل‌هنگ‌اوت»، «اسکای‌روم»، «زوم» یا «اسکایپ» که امکان گفت‌وگوی صوتی-تصویری چند نفر را به‌صورت همزمان فراهم می‌کنند، پاسخ داد. معلم، بسته به سرویسی که انتخاب می‌کند، می‌تواند صفحه‌ی نمایش‌گر خود (اسکرین) را با دانش‌آموزان به اشتراک بگذارد و هر آن‌چه برای کلاسش لازم است به آن‌ها نشان دهد. در سرویس اسکای‌روم تخته‌سیاه وجود دارد و معلم می‌تواند روی تخته‌ای که همه‌ی دانش‌آموزان حاضر در جلسه‌ی آنلاین آن را می‌بینند، بنویسد یا از شاگردان بخواهد پای تخته بیایند. البته استفاده از این امکان به سرعت اینترنت معلم و شاگردان بستگی دارد و با سرعت پایین استفاده از آن سخت است.
استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی
یکی از راه‌های آزموده شده آپلود کردن فایل‌های آموزشی در شبکه‌های اجتماعی یا پیام‌رسان‌ها است، تا حدی که به عنوان جایگزینی برای کلاس‌های آنلاین درآمده و معلمانی که به سرویس‌هایی مانند کلاس‌گرام دسترسی ندارند، پیش از برگزاری جلسات آنلاین، فایل‌ها را از طریق پیام‌رسان‌هایی مانند واتزاپ و تلگرام در اختیار شاگردان قرار می‌دهند. مرحله‌ی بعد رفع اشکال و تمرین از طریق جلسه‌های صوتی/تصویری آنلاین و ادامه‌ی آن از طریق شبکه‌های اجتماعی است.
کاربرد دیگر پیام‌رسان‌ها می‌تواند این باشد که دانش‌آموزان سؤال‌ها و ابهام‌هایشان را در گروه کلاس‌شان طرح کنند و معلم یا هم‌کلاسی‌ها برای رفع اشکال کمک کنند.
پیام‌رسان‌ها به‌ویژه در مورد دانش‌آموزان کوچک‌تر که خودشان نمی‌توانند از سرویس‌های آنلاین استفاده کنند یا به دلیل سن کم حوصله‌ی کلاس آنلاین را ندارند، کمک‌کننده است و معلم می‌تواند فایل‌های آموزشی را همراه با دستورالعمل‌هایی برای تمرین با بچه‌ها به والدین ارسال کند. در این حالت، آموزش به کمک والدین انجام می‌شود.
با حجم بالای ویدیوها چه کنیم؟
یکی از روش‌های که معلمان برای تولید محتوای آنلاین به کار می‌گیرند این است که از خودشان حین تدریس در خانه فیلم می‌گیرند و آن را از طریق بسترهایی مانند کلاس‌های آنلاین یا شبکه‌های اجتماعی به دست شاگردان‌شان می‌رسانند. دوربین تلفن‌های هوشمند برای تهیه‌ی چنین ویدیوهایی مناسب است. با این حال، گاهی حجم فایل‌ها بسیار بیشتر از محدودیت‌های بسترهای آموزشی آنلاین یا نرم‌افزارهای پیام‌رسان است و برای آپلود کردن باید حجم‌شان را کم کرد. می‌توان با استفاده از نرم‌افزارهایی مانند «HandBrake» حجم ویدیوها را به حدی برسانیم که آپلود کردن آن‌ها ممکن شود و شاگردان مجبور نشوند بخش عمده‌ای از حجم اینترنت‌شان را برای دانلود و تماشای ویدیوهای آموزشی صرف کنند. یک راه دیگر هم آپلود کردن ویدیوها به‌صورت عمومی یا خصوصی در آپارات و فرستادن لینک ویدیو به شاگردان است.
کلاس هنر و خلاقیت برای بچه‌ها
یک روش آزموده شده در کلاس‌های هنر و تفکر خلاق برای سرگرم کردن و پرورش خلاقیت بچه‌ها و البته حفظ ارتباط آن‌ها با کلاس، کتاب‌خوانی معلم برای بچه‌ها و بعد تصویرگری داستان توسط بچه‌ها است. معلم داستانی را برای بچه‌ها می‌خواند و فایل آن را برای والدین می‌فرستد. کاری که بچه‌ها باید انجام دهند، تصویرگری داستان و رنگ‌آمیزی آن است. وظیفه‌ی والدین هم عکس گرفتن از کار بچه‌ها و ارسال آن به معلم است. مرحله‌ی آخر کار، بازخورد توصیفی معلم روی کار تک‌تک بچه‌ها است که آن هم به‌صورت فایل صوتی یا نوشتاری برای والدین ارسال می‌شود و از طریق آن‌ها به دست شاگردان می‌رسد.
مشارکت والدین در فرآیند یادگیری
اگر فرآیند یادگیری به نحوی طراحی می‌شود که والدین هم در آن نقش ایفا می‌کنند باید به نوع این نقش و میزان مشارکت‌شان دقت شود. اگر فعالیت‌ها طوری طراحی شود که فراتر از توان و مهارت بچه‌ها باشد، در واقع زمینه برای مداخله‌ی والدین و اعمال نظر آن‌ها در نحوه‌ی انجام تکالیف فراهم می‌شود و بچه‌ها فرصت آزمون و خطا نخواهند داشت. افزون بر این، اگر قرار باشد والدین در فرآیند آموزش از راه دور همراه شوند، باید درباره‌ی نقش‌شان، تفاوت «مشارکت و همراهی در فرآیند یادگیری» با «مداخله در کار بچه‌ها و ایجاد اختلال در فرآیند یادگیری» آگاه شوند و بدانند که کمک بیش از اندازه‌ی آن‌ها به کودک یا اصرار بر تحویل تکالیف مطابق با استانداردهای خودشان -نه توانمندی‌های فرزندشان- چه‌طور به ضرر دانش‌آموز تمام می‌شود.
ابزارهای آزموده شده
کلاس‌گرام یکی از سرویس‌های ایجاد کلاس آنلاین است. با استفاده از کلاس‌گرام می‌توانید یک کلاس مجازی درست کنید، محتوای درسی را در کلاس آپلود کنید، انجمن‌هایی (Forum) برای گفت‌وگوی شاگردان درباره‌ی موضوع درسی بسازید، فعالیت‌های دانش‌آموزان را ثبت و مستندسازی کنید، گزارش بگیرید و میزان پیشرفت شاگردان را رصد کنید.
اپلیکیشن کلاس‌گرام در کافه‌بازار برای اندروید
اپلیکیشن کلاس‌گرام در سیب‌چه برای ios
بستری برای برگزاری کلاس‌های آنلاین، آزمون آنلاین و وبینار
بستری برای برگزاری جلسه‌های آنلاین، وبینار و وب‌کنفرانس. این سرویس آنلاین برای جلسات مجازی، آموزش آنلاین و برگزاری وبینار طراحی شده است و به شما امکان می‌دهد همزمان با همه‌ی بچه‌های کلاس ارتباط تصویری داشته باشید.
- گوگل‌هنگ‌اوت (Google Hangouts)
یک پیام‌رسان متعلق به شرکت گوگل برای چت ویدیویی همزمان و گروهی. نسخه‌ی رایگان این سرویس به حداکثر ۱۰ کاربر اجازه چت ویدیویی می‌دهد. شرکت گوگل با شیوع بیماری ناشی از ویروس کرونا اعلام کرد نسخه‌ی پریمیوم این پیام‌رسان که امکان برگزاری جلسات ۲۵۰ نفره و همین‌طور ضبط جلسات را به کاربران می‌دهد، تا یازدهم تیر (اول جولای ۲۰۲۰) در دسترس خواهد بود. برای استفاده از این سرویس باید حساب کاربری Gmail داشته باشید.
مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌های رایگان برای برگزاری ویدیوکنفرانس در این مطلب گردآوری شده است.
- تِک‌اسمیت کمتازیا (TechSmith Camtasia)
نرم‌افزاری برای تولید ویدیوهای آموزشی و ضبط کردن صفحه‌ی نمایش.
- جئوجبرا (GeoGebra)
نرم‌افزار تخصصی ریاضی، حاوی ابزارهایی برای ترسیم نمودار، اشکال هندسی و تری‌دی (3D) و …
- موبی‌زن (Mobizen)
اپلیکیشنی برای ضبط صفحه‌ی نمایش موبایل هوشمند یا تبلت
- اُتیچر (Oteacher)
وبسایت یادگیری آنلاین زبان که به دلیل شیوع کرونا زیرساخت برگزاری کلاس‌های خصوصی و گروهی را به‌صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌دهد.
- سامسونگ‌نوت (Samsung Notes)
اپلیکیشنی برای ایجاد متن، ویرایش فایل‌های پی‌دی‌اف، اضافه کردن نقاشی به متن، ضبط صدا و انتخاب تصویر برای اضافه کردن به متن.
- فاکسیت (Foxit)
نرم‌افزاری برای خواندن و ویرایش فایل‌های پی‌دی‌اف.
- اَنوتیتور (Annotator)
یک سرویس آنلاینِ متن‌باز (Open Source) و رایگان است برای حاشیه‌نویسی روی صفحات وب.
- اُ کَم (oCam)
نرم‌افزار رایگان برای ضبط کردن صفحه‌ی کامپیوتر
- بی‌اِس‌آرسافت (bsrsoft)
نرم‌افزار ضبط صفحه‌ی نمایش با قابلیت ویرایش تصویر.
- دی‌یو ریکوردر (DU recorder)
اپلیکیشن ضبط صفحه‌ی نمایش
روش‌ها و ابزارهایی برای درس برنامه‌نویسی
اسکرچ یک بزان برنامه‌نویسی تصویری است که برای کودکان طراحی شده است. این سرویس که در آزمایشگاه رسانه ام‌آی‌تی طراحی شده، رایگان است.
- وبسایت Code
این وبسایت حاوی محتوای آموزشی در حوزه‌ی علوم کامپیوتر به زبان انگلیسی است.
سایت آموزش زبان برنامه‌نویسی پایتون به کودکان و نوجوانان.
- مفسرهای زبان‌های برنامه‌نویسی بدون نیاز به نصب روی کامپیوتر
اگر معلم درس برنامه‌نویسی هستید و در حال حاضر بچه‌های کلاس‌تان به نرم‌افزارهای برنامه‌نویسی که در کامپیوترهای مدرسه با استفاده از آن‌ها برنامه‌نویسی تمرین می‌کردند، دسترسی ندارند می‌توانید از مجموعه مفسرهای زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف که به‌صورت ابری در دسترس هستند استفاده کنید. این مفسرها به دانش‌آموزان امکان می‌دهند به‌صورت گروهی وارد یک فضای مشترک برنامه‌نویسی شوند و روی یک برنامه کار کنند، بدون این‌که نیاز به نصب نرم‌افزار روی دستگاه‌شان باشد. معلم هم می‌تواند نتیجه‌ی کار آن‌ها را ببیند و اصلاح کند. برای این کار کلمه‌ی Compiled را با نام زبان برنامه‌نویسی‌ای که درس می‌دهید جست‌وجو کنید.
** این مطلب تکمیل و به‌روزرسانی می‌شود.
*** اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای معرفی‌شده در این مطلب، از سوی آموزش‌گران حاضر در وبینار افروز مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل کارآمد بودن در جلسه معرفی شده است. اگر می‌خواهید از این نرم‌افزارها استفاده کنید، در آن‌ها اکانت بسازید یا آن‌ها را روی لپ‌تاپ یا تلفن همراه‌تان نصب کنید، لطفاً به دسترسی‌هایی که می‌خواهند، شرایط و ضوابطی که دارند و موافقت‌هایی که از شما می‌گیرند دقت کنید.
آخرین ویرایش: ۲۹ اسفند ۱۳۹۸