مرجع: Help Guide
نویسنده: Gina Kemp, M.A., Melinda Smith, M.A., and Jeanne Segal, Ph.D
تاریخ انتشار: ۸ آذر ۱۳۹۶
مدت مطالعه: حدود ۱۰ دقیقه
ضعف در یادگیری درس‌ها به شیوه‌های مرسوم آموزشی معمولاً با برچسب‌هایی مثل خنگ و تنبل و درس‌نخوان همراه است؛ همان برچسب‌هایی که روزی به پیشانی آلبرت انیشتین و لئوناردو داوینچی چسبید چون از اختلال خوانش‌پریشی (Dyslexia) رنج می‌بردند و مثل باقی بچه‌ها نمی‌توانستند بخوانند و بنویسند.
فهرست افراد موفق، برجسته و سرشناسی که به انواع اختلالهای یادگیری مبتلا بودند به انیشتین و داوینچی محدود نمی‌شود؛ نلسون راکفلر، تاجر موفق و سیاست‌مدار امریکایی؛ اندرسون کوپر، مجری مشهور و موفق CNN، استیون اسپیلبرگ، کارگردان پارک ژوراسیک؛ ریچارد برانسون، کارآفرین و یکی از ۱۰ ثروتمند بریتانیایی و اینگوار دکامپارد، کارآفرین سوئدی و بنیانگذار شرکت آیکیا هم هر کدام به یکی از انواع اختلالهای یادگیری مبتلا هستند. با مرور این فهرست بلندبالا می‌توان اطمینان یافت بچه‌هایی که به روش‌های مرسوم و معمول یاد نمی‌گیرند، خنگ و کم‌هوش یا تنبل و بی‌انگیزه نیستند، فقط به شیوه‌ای متفاوت یاد می‌گیرند و این وظیفه معلم، پدر، مادر یا سرپرست آن‌ها است که در شناختن این تفاوت به آن‌ها کمک کنند.
عبارت «اختلالهای یادگیری» به طیف گسترده‌ای از مشکل‌های یادگیری اشاره دارد. دریافت و پردازش اطلاعات در مغز افراد دارای اختلال یادگیری با دیگران متفاوت است؛ آن‌ها همه چیز را متفاوت می‌بینند، می‌شنوند و می‌فهمند. چنین وضعیتی باعث میشود این افراد هنگام به خاطرسپاری اطلاعات، پرورش مهارت‌ها یا درک مفاهیم به مشکل بربخورند و نتوانند از روش‌ها و ابزارهایی که به‌طور معمول استفاده میشود، بهره بگیرند.
شایع‌ترین شکل اختلالهای یادگیری به مشکلات خواندن، نوشتن، ریاضی، استدلال، گوش کردن و حرف زدن مربوط است. مهم این است که به عنوان معلم، پدر و مادر بدانیم بچه‌های دارای اختلال یادگیری مانند باقی بچه‌ها باهوش هستند و با دانستن بیشتر در مورد نوع اختلال و نقاط قوت آن‌ها می‌توان راه را برای موفقیت در مدرسه و زندگی هموار کرد.
نشانههای اختلال یادگیری
اختلالهای یادگیری در هر کودک نشانههای متفاوتی دارد. یک کودک ممکن است با خواندن و هجی کردن مشکل داشته باشد و دیگری کتاب خواندن را دوست داشته باشد، اما ریاضی را نفهمد. یک کودک ممکن است در فهم آنچه دیگران می‌گویند یا برقراری ارتباط کلامی مشکل داشته باشد.
همین تنوع و گستردگی سبب میشود اختلال یادگیری در کودکان به آسانی شناسایی نشود. گاه یک نشانه‌ی برجسته و مشخص در میان نیست تا بتوان وضعیت کودک را به اختلال خاصی مربوط کرد. با این حال، برای هر اختلال علائم هشداردهنده‌ای وجود دارد که در سنین مختلف بروز می‌کنند. دانستن درباره‌ی این علائم به ما کمک می‌کند اختلال یادگیری را در سنین پایین‌تر، وقتی که هنوز فرصت بیشتری برای کمک به کودک باقی است، شناسایی کرد.
فهرستی که در ادامه می‌آید، علائم هشداردهنده اختلالهای یادگیری است. دیدن تنها یک نشانه در یک کودک الزاماً به معنای وجود قطعی اختلال یادگیری نیست. مسأله جایی نگران‌کننده میشود که در کنار وجود این علائم، یادگیری مهارت‌ها و دانش‌های مختلف در کودک متعادل نباشند، مثلاً در یک مهارت مشکل جدی داشته باشد اما در زمینه‌های دیگر قوی باشد.
علائم و نشانههای اختلال یادگیری پیش از دبستان
- مشکل در ادای کلمات
- مشکل در یافتن کلمه‌ی مناسب
- مشکل در ادای ضرباهنگ شعر (ریتم)
- مشکل در یادگرفتن الفبا، اعداد، رنگ‌ها، شکل‌ها و روزهای هفته
- مشکل در پیروی از دستورها یا روال یادگیری
- مشکل در کنترل مداد و قیچی یا رنگ کردن اشکال بدون بیرون زدن از خط
- مشکل در بازکردن و بستن دکمه، زیپ، قفل یا یادگرفتن بستن بند کفش
۵ تا ۹ سالگی
- مشکل در یادگیری ارتباط میان حروف و صدای آن‌ها
- ناتوانی در ترکیب صداها برای ادای کلمات
- قاطی کردن کلمات ساده موقع خواندن
- کند یاد گرفتن مهارت‌های جدید
- اشتباه مداوم در بیان کلمات
- مشکل در فهم مفاهیم اولیه‌ی ریاضی
- ناتوانی در یاد گرفتن ساعت و به یاد آوردن توالی زمانی
سن ۱۰ تا ۱۳ سالگی
- دشواری در خواندن و فهمیدن و مهارت‌های ریاضی
- مشکل با سؤال‌های باز و معماهای مربوط به بازی با کلمات
- بی‌علاقگی به خواندن و نوشتن و اجتناب از بلند خواندن
- دست‌خط بد
- ضعف در مهارت سازماندهی (مرتب و منظم کردن میز و اتاق یا مشق)
- مشکل در دنبال کردن بحث‌ها در کلاس و بیان نظر خود
- خواندن متفاوت کلمه‌‌‌های مشابه در یک متن
اختلالهای یادگیری مربوط به خواندن: خوانش‌پریشی (دیسلکسیا)
دو نوع اختلال خوانش‌پریشی وجود دارد. یک نوع مربوط به روان‌خوانی و ضعف در درک ارتباط میان صداها، حروف و کلمات است، نوع دیگر مربوط به درک مطلب و ناتوانی در فهم معنای کلمات، عبارات و پاراگراف‌ها. از جمله نشانههای خوانش‌پریشی مشکل داشتن کودک در این زمینه‌ها است:
- تشخیص حروف و کلمات
- درک کلمات و ایده‌ها
- سرعت خواندن و روان‌خوانی
- تسلط کلی بر کلمات
اختلالهای یادگیری مربوط به ریاضی: محاسبهپریشی (دیسکلکولیا)
اختلال یادگیری مربوط به ریاضی بسته به سایر نقاط ضعف و قوت کودک بسیار گسترده هستند. توان کودک برای یاد گرفتن ریاضی تحت تأثیر عوامل زیادی مثل اختلال یادگیری زبان یا اختلال بینایی یا دشواری در درک توالی زمانی، حافظه یا سازماندهی قرار می‌گیرد. کودک دارای محاسبهپریشی ممکن است با حفظ کردن و سازمان‌‌بندی اعداد، علایم چهارگانه و گزاره‌هایی مثل ۲ + ۲ = ۴ یا ۵ * ۵ = ۲۵ مشکل داشته باشد. به علاوه این بچه‌ها ممکن است با شمردن طبق اصول (مثلاً شمردن دو تا دو تا یا پنج تا پنج تا) و تشخیص زمان مشکل داشته باشند.
اختلالهای مربوط به نوشتن: نوشتارپریشی (دیسگرفیا)
اختلالهای مربوط به نوشتن ممکن است مربوط به خود نوشتن یا توانایی ذهنی درک و تحلیل اطلاعات است. نوشتارپریشی ساده زمانی است که کودک به لحاظ جسمی در نوشتن حروف و کلمه‌ها دشواری دارد. نوشتارپریشی بیانی به معنای ناتوانی کودک در ساختار دادن به افکار در زمان نوشتن است. نشانههای نوشتارپریشی حول موضوع خود نوشتن است و به این موارد مربوط میشود:
- تمیزی و انسجام نوشتن
- از رو نوشتن دقیق حروف و کلمات
- انسجام در هجی کردن
- سازمان‌یافته و معنادار بودن نوشته‌ها
اختلالهای حرکتی: کنش‌پریشی (دیسپرکسیا)
اختلالهای حرکتی به دشواری در حرکت و هماهنگی اعضا در مهارت‌های ظریف (مثل بریدن و نوشتن) یا مهارت کنترل عضلات بزرگتر- مهارت‌های درشت (دویدن و پریدن) گفته میشود. اختلال حرکتی گاه اختلال «برونداد» هم خوانده میشود چون به برونداد اطلاعات از مغز مربوط است. برای دویدن و پریدن و نوشتن و بریدن مغز باید با عضلات در ارتباط باشد. دشواری جسمی در هماهنگی دست و چشم مثل موقع گرفتن مداد یا بستن دکمه‌های لباس نشان از وجود اختلال حرکتی در هماهنگی دارد.
اختلالهای مربوط به یادگیری زبان: زبان‌پریشی (آفازی) و دَش‌گویی (دیسفازی)
اختلالهای مربوط به زبان و برقراری ارتباط به توان فهم و تولید زبان مربوط هستند. زبان نیز نوعی برونداد مغز است چون به سازماندهی افکار و پیدا کردن کلمات مناسب برای توضیح مطلب یا برقراری ارتباط با دیگران نیاز دارد. دشواری در تسلط به مهارت‌های زبانی، مثل توان بازگویی داستان و روان بودن صحبت و توان فهم معنای کلمات و حرف‌های دیگران از نشانههای اختلالهای مربوط به زبان است.
اختلالهای مربوط به پردازش شنیداری و دیداری؛ اهمیت گوش و چشم
چشم‌ها و گوش‌‌ها ابزار اولیه‌ی انتقال اطلاعات به مغز هستند. اگر چشم یا گوش به درستی کار نکنند، ممکن است تأثیر منفی بر یادگیری داشته باشد.
اختلال پردازش شنیداری: متخصصان به توان خوب شنیدن می‌گویند «مهارت‌های پردازش شنیداری» یا «گیرنده‌ی زبان». توان شنیدنِ درست بر توان خواندن، نوشتن و هجی کردن تأثیر زیادی می‌گذارد. اگر کودک در تفکیک میان تفاوتهای ظریف صداها یا شنیدن متفاوت سرعت ادای کلمات مشکل داشته باشد درک و گفتن کلمات و مفاهیم ساده در خواندن و نوشتن برایش سخت میشود.
اختلال پردازش دیداری: مشکل درک دیداری میتواند به اشکال مختلفی بروز کند، مثل ندیدن تفاوتهای ظریف اشکال، برعکس دیدن حروف یا اعداد، جا انداختن کلمات یا خط‌ها، اشتباه در درک عمق یا فاصله یا مشکل هماهنگی دست و چشم. این اختلال میتواند بر مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، درک مطلب و ریاضی تأثیر بگذارد.